Transport materiałów niebezpiecznych, substancji stwarzających zagrożenie, lub produktów zawierających takie substancje, a zwłaszcza ten pomiędzy kontynentami, to temat warty uwagi. Import z Chin do Polski takich ładunków może odbywać się różnymi drogami. W przypadku każdego rodzaju transportu obowiązują jednak inne regulacje i przepisy prawne. Najpopularniejszy jest zdecydowanie transport drogą lądową, oznaczany jako ADR, ale zaraz obok niego jest również transport drogą śródlądową, czyli ADN oraz kolejową, czyli RID.
Materiały niebezpieczne – co to takiego?
Materiały niebezpieczne, jak wskazuje ich nazwa, to takie towary, które ze względu na swoje właściwości mogą stwarzać nagłe i niekontrolowane niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego, a także negatywnie wpływać na środowisko naturalne czy też zagrażać dobrom materialnym oraz generalnemu porządkowi.
W większości przypadków decyzję w sprawie klasyfikacji danej substancji lub mieszaniny jako niebezpiecznej podejmują dostawcy. Działanie to określa się jako samoklasyfikację. Na poziomie Uni Europejskiej, tworzona jest lista najbardziej niebezpiecznych substancji: rakotwórczych, mutagennych lub działających szkodliwie na rozrodczość, substancji działających uczulająco na drogi oddechowe, produktów biobójczych lub środków ochrony roślin. Substancje te są wymienione w załączniku do Rozporządzenia CLP (Rozporządzenie (WE) 1272/2008) zgłaszanych przez różne podmioty. Załącznik jest regularnie aktualizowany.
Poza przywołanym rozporządzeniem CLP (1272/2008) w UE obowiązuje również Rozporządzenie REACH. REACH ustanawia procedury gromadzenia i oceny informacji o właściwościach i zagrożeniach związanych z substancjami i ma zastosowanie do wszystkich substancji chemicznych – nie tylko stosowanych w procesach przemysłowych, ale także w naszym codziennym życiu, na przykład w produktach czyszczących, farbach, a także w wyrobach takich jak ubrania, meble i urządzenia elektryczne. Dlatego rozporządzenie to ma wpływ na funkcjonowanie większości firm w całej UE.
Substancje niebezpieczne mogą stwarzać różne zagrożenia na każdym etapie cyklu życia – podczas wytwarzania, transportowania, przechowywania, użytkowania i utylizacji. Z tego powodu tak ważny jest ich prawidłowy transport, który określają zarówno krajowe, jak i międzynarodowe przepisy prawne. To Organizacja Narodów Zjednoczonych sklasyfikowała towary niebezpieczne, tworząc katalog, w którym znajdują się oznaczenia wszystkich tych materiałów. Wśród nich znajdziemy m.in. sztuczne ognie, benzynę, baterie, akumulatory, rozpuszczalniki, kleje, farby, nawozy, środki ochrony roślin, alkohol techniczny i wiele innych.
Przewóz towarów niebezpiecznych – co warto wiedzieć?
Jednym z najważniejszych dokumentów przy imporcie z Chin do Polski materiałów niebezpiecznych jest karta charakterystyki (Material Safety Data Sheet, MSDS). Dzięki niej z łatwością będziemy w stanie dowiedzieć się, jakie zagrożenie może stwarzać transportowana substancja lub mieszanina, a także w jakich warunkach powinna być magazynowana i jak postępować w przypadku jej uszkodzeni, wycieku, zapłonu itd. Oprócz tego karta wskazuje również powstępowanie, jakie należy wszcząć w celu usunięcia/unieszkodliwienia substancji. Taki dokument pozwoli użytkownikowi danego materiału podjąć konkretne działania w celu ochrony zdrowia i życia człowieka, a także środowiska naturalnego. Karta charakterystyki zawiera zawsze 16 sekcji – w każdej z nich muszą być umieszczone określone informacje na temat towaru niebezpiecznego.
SEKCJA 1: Identyfikacja substancji/mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa
SEKCJA 2: Identyfikacja zagrożeń
SEKCJA 3: Skład/informacja o składnikach
SEKCJA 4: Środki pierwszej pomocy
SEKCJA 5: Postępowanie w przypadku pożaru
SEKCJA 6: Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska
SEKCJA 7: Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie
SEKCJA 8: Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej
SEKCJA 9: Właściwości fizyczne i chemiczne
SEKCJA 10: Stabilność i reaktywność
SEKCJA 11: Informacje toksykologiczne
SEKCJA 12: Informacje ekologiczne
SEKCJA 13: Postępowanie z odpadami
SEKCJA 14: Informacje dotyczące transportu
SEKCJA 15: Informacje dotyczące przepisów prawnych
SEKCJA 16: Inne informacje
Aktualny format karty charakterystyki jest określony w Rozporządzeniu Komisji (UE) nr 2020/878 z dnia 18 czerwca 2020 r. A z końcem 2022roku zakończył się okres przejściowy, w którym można było stosować MSDS przygotowany wg starego wzoru.
Z punktu widzenia importera najważniejsza z nich to sekcja 14, w której znajdują się szczegółowe dane dotyczące klasyfikacji transportowej odnoszące się do aktualnych przepisów prawnych związanych z przewozem materiałów niebezpiecznych:
- Umowa ADR – w przypadku przewozu drogowego towarów niebezpiecznych.
- Umowa ADN – w przypadku przewozu śródlądowego towarów niebezpiecznych.
- Regulamin RID – w przypadku przewozu kolejowego towarów niebezpiecznych.
W sekcji 14 powinny znajdować się dane dotyczące: numeru UN lub numer identyfikacyjny ID, prawidłowa nazwa przewozowa, klasy zagrożenia w transporcie, grupa pakowania, zagrożenie dla środowiska itd.
Należy także pamiętać o solidnym zabezpieczeniu materiałów importowanych z Chin do Polski. Zwłaszcza przewóz towarów niebezpiecznych wiąże się z ogromnym ryzykiem. Jeśli okaże się, że materiały dotrą źle zapakowane, nieprawidłowo oznaczone lub błędnie opisane, występuje duże prawdopodobieństwo zagrożenia zdrowia lub życia. Co więcej, konieczne jest także zwrócenie uwagi na odpowiednie przygotowanie i wyposażenie środków transportu do przewozu towarów niebezpiecznych. Chociaż leży to po stronie przewoźnika, załadowca ma obowiązek sprawdzenia, czy spełniają one wymagania dotyczące przewożonych w danej sytuacji materiałów. Również sam załadunek oraz proces importu towarów z Chin do Polski ma znaczenie. To od doświadczenia i umiejętności kierowców w dużej mierze zależy bezpieczeństwo przewożonych materiałów niebezpiecznych. Właśnie dlatego firmy zajmujące się transportem mają obowiązek regularnego szkolenia swoich pracowników.
Ustawa o przewozie towarów niebezpiecznych
Rygorystyczne oraz bardzo precyzyjne kryteria transportu ładunków niebezpiecznych są ogromnie ważne. Część z materiałów w ogóle nie jest dopuszczona do transportu międzynarodowego, dlatego w niektórych przypadkach nie ma mowy o imporcie towarów z Chin do Polski. Jest to podyktowane potrzebą zupełnego wyeliminowania ryzyka, które mogłoby wystąpić w trakcie transportu takich towarów lub wykonywania czynności związanych z owym transportem. Dokładnie reguluje to Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych, gdzie uwzględnione są środki transportu drogowego (ADR), kolejowego (RID) oraz śródlądowego (ADN).
Znajomość tych przepisów jest niezmiernie ważna. Dzięki temu możliwe jest osiągnięcie najwyższego poziomu bezpieczeństwa podczas przewozu towarów niebezpiecznych. Zarówno odpowiednie zakwalifikowanie ich do konkretnej klasy ładunków niebezpiecznych, jak i dobór najlepszego środka transportu ma tu niebagatelne znaczenie.
O oznakowaniu i klasyfikacji ADR, RID i ADN w transporcie materiałów niebezpiecznych przeczytasz więcej w drugiej części artykułu.
Towary niebezpieczne, klasyfikacja UN
Towar niebezpieczny – materiał lub przedmiot, który zgodnie z ADR, RID lub ADN nie jest dopuszczony, odpowiednio, do przewozu drogowego, przewozu koleją lub przewozu żeglugą śródlądową albo jest dopuszczony do takiego przewozu na warunkach określonych przepisach;
Towary niebezpieczne są to takie towary, które mogą zagrażać zdrowiu lub życiu ludzkiemu, środowisku naturalnemu oraz generalnemu porządkowi lub też dobrom materialnym. Zalicza się do nich m.in. towary łatwopalne, trujące, żrące, promieniotwórcze oraz wybuchowe, których nadawcami, jak i odbiorcami mogą być firmy z branży farmaceutycznej, chemicznej, petrochemicznej, a także górniczej (choć oczywiście nie tylko). Ładunki niebezpieczne występują w trzech różnych stanach skupienia: ciekłym, stałym i gazowym.
Organizacja Narodów Zjednoczonych stworzyła szczegółową klasyfikację wszystkich produkowanych na świecie materiałów niebezpiecznych i zawarła te informacje w specjalnym katalogu TN, gdzie określone są również warunki ich przewozu. Każdy towar niebezpieczny otrzymał czterocyfrowy numer UN. Towary zostały także podzielone na 13 klas w zależności od zagrożenia lub zagrożenia dominującego.
Klasa 1 Materiały i przedmioty wybuchowe.
Klasa 2 Gazy.
Klasa 3 Materiały ciekłe zapalne.
Klasa 4.1 Materiały stałe zapalne, materiały samoreaktywne i materiały wybuchowe stałe odczulone.
Klasa 4.2 Materiały samozapalne.
Klasa 4.3 Materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne.
Klasa 5.1 Materiały utleniające.
Klasa 5.2 Nadtlenki organiczne.
Klasa 6.1 Materiały trujące.
Klasa 6.2 Materiały zakaźne.
Klasa 7 Materiały promieniotwórcze.
Klasa 8 Materiały żrące.
Klasa 9 Różne materiały i przedmioty.
Towarom niebezpiecznym przypisywany jest czterocyfrowy numer UN a także nazwa i opis. W zależności od rodzaju przewożonego materiału lub przedmiotu wyróżnia się kilka rodzajów pozycji:
- dla towarów dobrze zdefiniowanych wykorzystywana jest ich dokładna nazwa (np. UN 1170 ETANOL)
- dla dobrze zdefiniowanych grup towarów wykorzystywana jest nazwa grupowa (np. UN 1133 KLEJE)
- w przypadku grupy towarów o zdefiniowanych właściwościach chemicznych lub technicznych wyróżniamy pozycje prezentujące ich właściwości (np. UN 1588 CYJANKI)
- dla towarów posiadających jedną lub więcej właściwości niebezpiecznych stosuje się nazwę opisującą ich właściwości niebezpieczne (np. UN 2920 MATERIAŁ ŻRĄCY).
Jak przewozić towary niebezpieczne?
Transport towarów niebezpiecznych ADR to duże wyzwanie. Na szczęście cały proces jest szczegółowo określony przepisami prawnymi. Mowa tu o Międzynarodowej Umowie ADR, która obowiązuje w całej Europie, a także poza nią. Oprócz tego bardzo istotne są akty prawa lokalnego. W Polsce jest to Ustawa o przewozie towarów niebezpiecznych oraz Ustawa o broni i amunicji. Warto również pamiętać, że w przypadku przewozów międzynarodowych mogą istnieć także obostrzenia innych krajów, które będą obowiązywały pojazd na ich terytorium.
Przewóz towarów niebezpiecznych może odbywać się na trzy sposoby. Pierwszy z nich dotyczy przewozu ładunków w sztukach, gdzie każda z nich jest oznaczona nalepką ostrzegawczą oraz numerem UN. Drugi zaś to przewóz towarów bez opakowania i dotyczy on wyłącznie materiałów stałych, które stwarzają bardzo małe zagrożenie. Trzeci sposób to natomiast przewóz towarów niebezpiecznych w cysternach, które spełniają warunki konkretnych ładunków.
Podczas przewozu towarów niebezpiecznych kierowca ma obowiązek posiadać pełną dokumentację wszystkich ładunków, a także musi mieć wyszczególnione ich rodzaje, ilość, numery UN towarów, numery nalepek oraz grupę pakowania. W dokumentacji nie może też zabraknąć danych osobowych i adresów nadawcy, a także odbiorcy.
Gdzie na pojeździe powinny znajdować się tablice wskazujące, że przewozi on towary niebezpieczne?
Tablice wskazujące, że pojazd przewozi towary niebezpieczne powinny znajdować się zarówno z tyłu, jak i z przodu.
Oznaczenie ADR ma formę pomarańczowego prostokąta z czarną obwódką. Na tablicy znajdują się dwie liczby wyrażone w formie ułamka zwykłego: w liczniku znajduje się numer rozpoznawczy niebezpieczeństwa HIN (dwie lub trzy cyfry), w mianowniku znajduje się numer rozpoznawczy materiału UN (cztery cyfry).
Mówi o tym Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych – ADR (Dz. U. z 2011 r. Nr 110, poz. 641). Warto także dodać, że ładunki niebezpieczne powinny być zapakowane w specjalne opakowania, które posiadają certyfikaty bezpieczeństwa i skutecznie chronią towary przed skutkami uszkodzenia. W razie wystąpienia niebezpiecznego zdarzenia pojazd należy także wyposażyć w sprzęt, który ochroni kierowcę oraz otoczenie.
